Chuyện xưa, tích cũ ở Côn Lôn

Trước thế kỷ 19, Côn Đảo có tên là Côn Lôn. Quần đảo này nằm ngoài khơi Biển Đông (tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu), cách TP.Vũng Tàu 97 hải lý theo đường biển. Trước năm 1975, chỉ có tàu quân sự ra vào Côn Đảo chở tù binh và nhu yếu phẩm; bởi đây là nơi chính quyền địch giam giữ, giam giữ các chiến sĩ cách mạng của ta trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Ngày nay, Côn Đảo nổi tiếng là một điểm đến lịch sử với những câu chuyện về sự hy sinh và dũng cảm của những người yêu nước. Trong bài viết này, chúng tôi trình bày những câu chuyện dân gian, thể hiện những khía cạnh khác của Côn Lôn.

Một góc Côn Đảo.

Phi Yến Phi Yến Hoàng Tử Cải

Ở Côn Đảo có hai địa danh nổi tiếng là Miếu Bà hay còn gọi là An Sơn Miếu và Miếu Cậu. Miếu Bà là nơi thờ Bà Phi Yến, tên thường gọi là Lê Thị Răm; còn Miếu Cậu là nơi thờ Hoàng tử Hội An, tên thường gọi là Cái, con của Bà Phi Yến và chúa Nguyễn Ánh.

Cuối mùa thu năm 1783, chúa Nguyễn Ánh cùng đoàn tùy tùng, trong đó có bà thứ phi Phi Yến trốn ra Côn Đảo để tránh sự truy đuổi của quân Tây Sơn. Ông định bắt Hoàng tử Cai làm con tin cùng phái đoàn sang Pháp cầu cứu. Phi Yến không hài lòng và khuyên Chúa không nên nhờ cậy người ngoài. Các hội đồng này bị nghi ngờ có liên hệ với Tây Sơn nên đã giam bà vào hang đá ở Hòn Bà.

Nghe tin quân Tây Sơn sắp áp sát Côn Lôn, chúa Nguyễn Ánh cùng đồng bọn xuống thuyền chạy ra đảo Phú Quốc. Đò rời bến, Thái tử lúc ấy mới 5 tuổi, không thấy mẹ đâu nên chàng khóc lóc thảm thiết ở lại. Hoàng Tử Cái chết, xác dạt vào bờ đá ngầm. Người làng Cỏ Ống chôn xác ông giữa rừng gần bãi Đầm Trầu ngày nay. Còn bà Phi Yến, sau khi được dân làng cứu ra khỏi hang Hòn Bà, đã đứng trước mộ con khóc nức nở. Cảnh dân gian, bao câu ca dao còn lưu truyền đến ngày nay: “Gió đưa cây cải về trời/Rau răm đứng chịu đời cay đắng”.

Truyện dân gian Côn Đảo kể rằng, sau khi chôn cất Hoàng Tử Cải, bà Phi Yến được dân làng dựng một ngôi nhà nhỏ cạnh mộ con để chăm sóc và hương khói cho chàng. Một hôm làng An Hải mở tiệc chay lớn, người ta cử một ông lão cùng bốn người làng đến làng Cỏ Ống để mời. Khi đó cô mới 25 tuổi. Đồ tể làng An Hải Biện Thị chờ lúc nàng ngủ rồi giả say lẻn vào phòng nàng. Khi hắn chạm vào cánh tay của nàng, Phi Yến tỉnh dậy và hét lên. Phi Yến chặt đứt cánh tay rồi tự sát để giữ nguyên danh tiết. Dân làng Cỏ Ống nghe tin tức giận kéo đến An Hải tra hỏi. Làng A Hải làm lợn xin lỗi, giao Biện Thị cho làng Cỏ Ống giải quyết.

Miếu Bà Phi Yến.

Sự tích Hòn Tài, Hòn Trác

Đối diện với đảo Côn Lôn về phía biển có hai hòn đảo lớn nhỏ nằm cách nhau không xa là hòn Tài và hòn Trác. Dân gian kể rằng, vào thời Pháp thuộc, Côn Lôn là nơi đày ải những người yêu nước và tội phạm triều đình. Ban đầu, các phạm nhân được đi làm ruộng, lao động và sinh sống cùng người dân địa phương. Khi hết thời hạn, kiều bào có thể kết hôn và định cư lâu dài trên đảo.

Khi phong trào Cần Vương thất bại, vua Hàm Nghi bị đày sang Algérie. Trong số những người tùy tùng của nhà vua có hai anh em sinh đôi giống hệt nhau là Đặng Phong Tài và Đặng Trác Văn, cũng bị bắt vào những thời điểm khác nhau. Ông Tài bị đày ra Côn Đảo vào mùa đông năm 1889, và như trên đã nói, chế độ nhà tù lúc bấy giờ cho phép ông Tài lấy vợ ở làng An Hải, tên là Đào Minh Nguyệt. Cha Nguyệt là Trưởng thôn An Hải đã cho vợ chồng Tài một mảnh vườn ở thôn An Hội để sinh sống.

Cho đến khi Mr. Đặng Trác Văn cũng bị đày ra Côn Đảo, niềm vui đoàn tụ với anh trai Đặng Phong Tài chưa trọn vẹn thì gặp phải tình huống khó xử khi người chị dâu phạm lỗi vì hai anh em giống nhau. Để tránh sự lo lắng của gia đình, Mr. Trác Văn được thả bè đến một hòn đảo nhỏ nằm đối diện với đảo Côn Lôn. Chúa Thái thương tôi đi tìm, nhưng đến nơi thì người em bỏ đi đảo khác, nên hai anh em ở hai nơi. Người ta cảm nhận được tâm trạng của Nguyệt khi gặp cảnh bẽ bàng: “Ai lên đảo Trác, đảo Tài/Gửi em mấy câu thơ/Đêm sương giăng đầy sao/Trăng khuyết còn chờ mây/Chừng nào mây còn núi Chúa không còn cây cối / Côn Lôn là từ bụng đá này.

Đảo, Bãi Đầm Trầu

Dân gian kể rằng, ở làng Cỏ Ống, Côn Lôn xưa có gia đình ngư phủ Trúc Văn Cầu sống hạnh phúc, sinh được người con trai là Trúc Văn Cầu, nổi tiếng thông minh, tài giỏi nhất làng. Gần làng kia còn có Mai Thị Trầu, con gái ông Định, bà Bèo; vô cùng xinh đẹp, tử tế. Hai người tình cờ gặp nhau, đem lòng yêu nhau và hẹn ước trăm năm. Tuy nhiên, khi hai bên gia đình gặp mặt mới biết, Bê chính là em gái cùng cha khác mẹ của Cầu vì mẹ Bê có quan hệ tình cảm với ông Cầu trước khi về với ông Định.

Xấu hổ vì chuyện riêng của người lớn và bị quấy rầy bởi chuyện tình cảm rắc rối, cậu Cầu bỏ xứ lên bè dạt vào một hòn đảo nhỏ cách làng Cỏ Ống hơn chục dặm. Đây là Hòn Cau ngày nay. Còn Trâu bị chết đuối ở một cái đầm gần bãi biển, ngày nay gọi là Đầm Trầu.

***

Ngày nay, Côn Đảo bao gồm 16 đảo lớn nhỏ: Côn Lôn (Côn Sơn), Hòn Bà, Hòn Bảy Cạnh, Hòn Cau, Hòn Bông Lan, Hòn Vung, Hòn Ngọc, Hòn Trứng, Hòn Tài Lớn. Thưa cô. Hòn Tài Nhỏ, Hòn Trác Lớn, Hòn Trác Nhỏ, Hòn Tre Lớn, Hòn Tre Nhỏ, Hòn Trọc Lớn, Hòn Trứng Nhỏ. Sức hấp dẫn của Côn Đảo không chỉ ở những câu chuyện lịch sử, mà còn ở những bãi biển đẹp hoang sơ và những truyền thuyết, câu chuyện dân gian để kể cho du khách gần xa.

HOÀNG THẨM MỸ